با استناد به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(علیهمالسلام) در مییابیم که مردم در روز محشر چند دسته هستند که در این مقاله با استفاده از مقالات و روایتی از امام صادق(علیهالسلام) این دستهبندی را توضیح میدهیم .
1- پس از حاضر شدن همه بندگان در صحنه قیامت، مردم به دو گروه مشخص تقسیم مىشوند:
«وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى رَبِّها ناظِرَةٌ وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ تَظُنُّ أَنْ یُفْعَلَ بِها فاقِرَةٌ»(1)؛ برخی صورتها، شاداب و مسرورند و به پروردگارش مىنگرد و صورتهایى عبوس و در هم کشیده است، زیرا مىداند عذابى در پیش دارد که پشت را در هم مىشکند.
2- در کنار این تقسیمبندى کلى، مردم در قیامت به دستههاى جزییترى تقسیم مىشوند و آن دو دسته، اصحاب شمال و اصحاب یمین و سابقون هستند:
«وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ»(2)؛ و شما سه گروه خواهید بود[اول] سعادتمندان و خجستگانند، چه سعادتمندان و خجستگانى و گروه دیگر شقاوتمندان و بدبختها هستند. چه شقاوتمندانى و شومانى! و (سومین گروه) پیشگامان پیشگامند آنها مقربانند.
در این نگاه «مخلَصین»، همان «سابقون» هستند و اصحاب شمال، همان گروهىاند که با گناهان خود، خود را از محضر خدا دور کردهاند. اما اصحاب یمین، مؤمنان اهل نجاتاند.
3- بهشتیان، جهنمیان، مخلَّطون، مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ الله، مستضعفان فکرى و اصحاب اعراف.
امام صادق(علیهالسلام) با استناد به آیات قرآن، این شش گروه را چنین معرفى مىفرمایند:
«النَّاسُ عَلَى سِتَّةِ أَصْنَافٍ.
قَالَ قُلْتُ أَ تَأْذَنُ لِى أَنْ أَکْتُبَهَا؟ قَالَ نَعَمْ.
قُلْتُ مَا أَکْتُبُ؟ قَالَ اکْتُبْ أَهْلَ الْوَعِیدِ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَهْلِ النَّارِ.
وَ اکْتُبْ "وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً"(3)؛ قَالَ قُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ وَحْشِیٌّ مِنْهُمْ.
قَالَ وَ اکْتُبْ "وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ"(4) قَالَ وَاکْتُبْ "إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلاً"(5) لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً إِلَى الْکُفْرِ وَ لَا یَهْتَدُونَ سَبِیلاً إِلَى الْإِیمَانِ "فَأُولئِکَ عَسَى اللهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ"(6) قَالَ وَاکْتُبْ أَصْحَابَ الْأَعْرَافِ(7) ... قَالَ قُلْتُ وَ مَا أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ؟ قَالَ قَوْمٌ اسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَ سَیِّئَاتُهُمْ فَإِنْ أَدْخَلَهُمُ النَّارَ فَبِذُنُوبِهِمْ وَ إِنْ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ فَبِرَحْمَتِهِ.»(8)
امام صادق (علیهالسلام) در روایت فوق، دستهبندی مردم در قیامت را اینگونه متذکر میشوند:
«مردم به شش گروهاند؛ راوى مىگوید: عرض کردم: اجازه مىفرمایید تا آن را یادداشت کنم؟ فرمود: آرى. عرض کردم: چه بنویسم؟
فرمود: بنویس، [دو گروه] اهل نویدند: از اهل بهشت و اهل آتش.
بنویس. «گروهى دیگر، به گناهان خود اعتراف کردهاند و کار خوب و بد را با هم آمیختهاند. عرض کردم: آنها چه کسانىاند؟ فرمود: وحشى، غلام حبشى که با دستور هند همسر ابوسفیان، حضرت حمزه را به شهادت رساند و سینهاش را شکافت و جگر حمزه را تحویل هند داد. اما بعدها توبه کرد و به اسلام گروید. ایشان در این گروه جا میگیرند.
فرمود: بنویس، گروهى دیگر به فرمان خداوند واگذار شدهاند [و کارشان با خدا است] یا آنان را مجازات مىکند یا توبه آنان را مىپذیرد.
فرمود: بنویس، گروه دیگر مستضعفان فکرىاند که قرآن به آنها اشاره دارد؛ مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانى که به راستى مستضعف باشند و نه چارهاى دارند و نه راهى مىیابند(یعنى، نه چارهاى به کفر دارند و نه راهى به ایمان دارند)؛ ممکن است خداوند آنها را عفو فرماید.
فرمود: بنویس، گروه دیگر، اصحاب اعرافاند. عرض کردم: اصحاب اعراف به چه معنا است؟ امام فرمودند: گروهى که خوبىها و بدىهاىشان یکسان است؛ اگر آنها را به آتش وارد کند، به دلیل گناهانشان است و اگر به بهشت ببرد، به دلیل رحمت [بى پایانش ] است.»
با توجه به این دستهبندىها - به ویژه دستهبندى سوم - به نظر مىرسد که مواقف میزان و حساب براى «متوسطین» مردم است؛ زیرا به جز مؤمنان متوسط - که پس از سیر خود در نهایت به بهشت مىروند - مؤمنان ادیان دیگر - که حق به آنها نرسیده و در دین خود پا برجا بودهاند - یا اهل کتاب و کافران و مشرکان که روحیه استکبار نداشتند و جز سران کفر و نفاق نبودهاند و در جهنم - به فضل الهى - تا ابد نیستند؛ باید این مواقف را طى کنند تا در نهایت به جایگاه اصلى خود - بهشت یا جهنم - برسند.
بهشتیان در بهشت جاودان مىمانند؛ اما جهنمیان به دو گروه تقسیم مىشوند: برخى تا ابد در جهنم مىمانند و آنها سران کفر و شرک و نفاق و داراى روحیه استکبارىاند که هیچ امید اصلاحى بر آنان نمىرود. اما دیگران، پس از طى مراحل اصلاح و پیدا کردن لیاقت حضور در محضر الهى، به بهشت جاودان وارد مىشوند.
آرى روایات اهل بیت عصمت و طهارت(علیهمالسلام) را باید با خود روایات سنجید و تفسیر کرد و ظاهراً تفسیر روایت امام به این است که سران شرک و مشرکان مستکبر، مستقیماً و بدون طى کردن مواقف محشر در آتش دوزخ گرفتار مىشوند.
پینوشتها:
1- قیامة، آیات 22 - 26.
2- واقعة، آیات 7 - 13.
3- اشاره به سوره توبه، آیه 102.
4- اشاره به سوره توبه، آیه 106.
5- اشاره به سوره نساء، آیه 98.
6- اشاره به سوره نساء، آیه 99.
7- اشاره به سوره اعراف، آیه 48 .
8- اصول کافى، ج 2، ص 381.
کلمات کلیدی:
